تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی در چیست؟ چرا انتخاب بین گیربکس اتوماتیک و دنده‌ای یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که هنگام خرید خودرو باید گرفته شود؟ هر دو نوع گیربکس مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب نوع مناسب به نیازها، سلیقه و بودجه راننده بستگی دارد. در این مقاله به بررسی تفاوت گیربکس اتوماتیک و دستی می‌پردازیم. اجزای اصلی، نحوه عملکرد، مزایا و معایب هر دو نوع گیربکس را شرح خواهیم داد و به شما در انتخاب نوع مناسب خودرو برای خودتان کمک خواهیم کرد.
معرفی گیربکس اتوماتیک و دستی
گیربکس یکی از اجزای اصلی خودرو است که وظیفه انتقال قدرت از موتور به چرخ ها را بر عهده دارد. گیربکس ها به دو نوع کلی اتوماتیک و دستی یا دنده ای تقسیم می شوند.
ویژگی های گیربکس اتوماتیک
تعویض دنده به صورت خودکار انجام می شود.
رانندگی آسان تر و بدون نیاز به کلاچ گیری
مناسب برای رانندگی در ترافیک
مصرف سوخت بیشتر
هزینه تعمیرات و نگهداری بیشتر
ویژگی های گیربکس دنده ای
تعویض دنده توسط راننده انجام می شود.
رانندگی چالش برانگیزتر و نیاز به مهارت دارد
مصرف سوخت کمتر
هزینه تعمیرات و نگهداری کمتر
مناسب برای رانندگی اسپر
تاریخچه مختصری از هر نوع گیربکس
در این بخش خط زمانی به کارگیری دو نوع گیربکس رو مشاهد میکنید که در طول یک قرن چه دست آورده های بدست آماده و از چه زمانی از گیربکس اتوماتیک در صنعت خودرو سازی استفاده شده است.
گیربکس دنده ای
گیربکس دستی که برای تغییر دنده‌ها نیاز به دخالت دستی راننده دارد. در این نوع گیربکس، راننده با استفاده از دسته دنده (معمولاً به صورت یک شانه در کنسول وسایل نقلیه قرار دارد)، دنده‌ها را تغییر می‌دهد. گیربکس دستی معمولاً دارای سه یا چهار دنده به علاوه دنده معکوس (عقب) است. با استفاده از دسته دنده، راننده می‌تواند بین دنده‌های مختلف جابجا شود، که این کار انتقال نیرو و سرعت خودرو را تغییر می‌دهد.
گیربکس دستی از زمان اختراع خودروها مورد استفاده بوده است. در اوایل دوره خودروسازی، تمامی خودروها دارای گیربکس دستی بودند. با پیشرفت فناوری و افزایش راحتی استفاده، گیربکس اتوماتیک به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت اما گیربکس دستی هنوز هم در برخی نوع خودروها و بخصوص در خودروهای ورزشی و عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دهه 1920: گیربکس های سه سرعته به طور معمول در خودروها استفاده می شدند.
دهه 1930: همگام سازی دنده ها به گیربکس ها اضافه شد که تعویض دنده را بدون نیاز به کلاچ دوبل امکان پذیر کرد.
دهه 1950: گیربکس های چهار سرعته به طور معمول در خودروها استفاده می شدند.
امروزه: گیربکس های دنده ای مدرن شش دنده و یا بیشتر نیز دارند و کماکان در صنعت خودرو سازی بر روی خودروهای مختلف نصب می شوند.
گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک به طور خودکار تغییر دنده می‌دهد، بدون اینکه راننده نیاز به دخالت دستی داشته باشد. این نوع گیربکس در مقایسه با گیربکس دستی (معمولاً به عنوان گیربکس دستی یا دستی شناخته می‌شود)، رانندگی را آسان‌تر می‌کند، به خصوص در شهرها و در ترافیک سنگین.
گیربکس اتوماتیک دارای سیستم‌های مختلفی است که به طور خودکار دنده‌ها را تغییر می‌دهد، از جمله گیربکس تورک کانورتری و گیربکس دوکلاچه. این سیستم‌ها شامل ترمزها، سنسورها و انتقال‌دهنده‌های الکترونیکی هستند که با همکاری تجهیزات الکتریکی و مکانیکی، تغییر دنده‌ها را مدیریت می‌کنند.
روند تاریخی استفاده از گیربکس اتوماتیک
دهه 1904: اولین گیربکس اتوماتیک توسط “آلفرد هورنر مونرو” اختراع شد.
دهه 1930: جنرال موتورز اولین گیربکس اتوماتیک هیدرولیکی به نام “Hydra-Matic” را معرفی کرد.
دهه 1940: گیربکس های اتوماتیک به طور فزاینده ای در خودروهای لوکس محبوب شدند.
دهه 1950: گیربکس های اتوماتیک دو سرعته به طور معمول در خودروهای آمریکایی استفاده می شدند.
دهه 1960: گیربکس های اتوماتیک سه سرعته به طور معمول در خودروهای آمریکایی استفاده می شدند.
دهه 1980: گیربکس های اتوماتیک چهار سرعته به طور معمول در خودروهای آمریکایی استفاده می شدند.
دهه 1990: گیربکس های اتوماتیک پنج سرعته به طور معمول در خودروهای آمریکایی استفاده می شدند.
امروزه گیربکس های اتوماتیک مدرن تا 10 دنده و یا بیشتر هم ساخته و بر روی انواع مختلف خودرو سبک و سنگین نصب می شوند.
اجزای گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک از اجزای مختلفی تشکیل شده است که وظایف مختلفی را بر عهده دارند. در ادامه به معرفی برخی از اجزای اصلی گیربکس اتوماتیک می‌پردازیم:
مبدل گشتاور
وظیفه انتقال قدرت از موتور به گیربکس را بر عهده دارد و به جای کلاچ در گیربکس های دنده ای عمل می کند. از سه قسمت اصلی پمپ، توربین و استاتور تشکیل شده است.
پمپ روغن
وظیفه تامین روغن مورد نیاز گیربکس را بر عهده دارد. روغن را به مبدل گشتاور و سایر اجزای گیربکس می‌فرستد.
مجموعه دنده سیاره ای
وظیفه تغییر دنده را بر عهده دارد.
از چندین چرخ دنده که به دور یک محور مرکزی می چرخند تشکیل شده است.
کیت کلاچ و باند ترمز
وظیفه قفل کردن و آزاد کردن چرخ دنده ها را بر عهده دارند.
برای تعویض دنده و انتقال قدرت به چرخ ها استفاده می شوند.
شیر برقی
وظیفه کنترل جریان روغن در گیربکس را بر عهده دارد.
با توجه به شرایط رانندگی، دنده مناسب را انتخاب می کند.
کامپیوتر گیربکس
وظیفه کنترل و مدیریت عملکرد گیربکس را بر عهده دارد.
از سنسورهای مختلف برای دریافت اطلاعات در مورد شرایط رانندگی استفاده می کند.
پوسته گیربکس
وظیفه محافظت از اجزای داخلی گیربکس را بر عهده دارد.
از جنس آلومینیوم یا فولاد ساخته می شود.
علاوه بر اجزای اصلی ذکر شده، گیربکس اتوماتیک شامل اجزای دیگری مانند فیلتر روغن، خنک کننده روغن، و لوله های انتقال روغن نیز می باشد.
اجزای گیربکس دنده ای
محور کلاچ: این محور به فلایویل موتور متصل است و نیروی موتور را به گیربکس منتقل می کند.
شافت ورودی: این شافت از کلاچ می چرخد و نیروی موتور را به چرخ دنده های داخل گیربکس منتقل می کند.
چرخ دنده ها: چرخ دنده ها اجزای اصلی گیربکس هستند. آنها به نسبت های مختلفی برش داده می شوند تا سرعت و گشتاور را به چرخ ها تغییر دهند.
شافت خروجی: این شافت از گیربکس می چرخد و نیرو را به دیفرانسیل منتقل می کند.
کاسه گیربکس: این محفظه ای است که تمام اجزای داخلی گیربکس را در خود جای داده است.
روغن گیربکس: روغن واسکازین اجزای داخلی گیربکس را روان می کند و آنها را خنک می کند.
تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی
شباهت ها
محور کلاچ: هر دو نوع گیربکس از یک محور کلاچ برای اتصال و قطع اتصال موتور به گیربکس استفاده می کنند.
شافت ورودی: هر دو نوع گیربکس از یک شافت ورودی برای انتقال نیروی موتور به چرخ دنده ها استفاده می کنند.
چرخ دنده ها: هر دو نوع گیربکس از چرخ دنده ها برای تغییر سرعت و گشتاور استفاده می کنند.
شافت خروجی: هر دو نوع گیربکس از یک شافت خروجی برای انتقال نیرو به دیفرانسیل استفاده می کنند.
کاسه گیربکس: هر دو نوع گیربکس از یک کاسه گیربکس برای محافظت از اجزای داخلی استفاده می کنند.
روغن گیربکس: هر دو نوع گیربکس از روغن گیربکس برای روانکاری و خنک کردن اجزای داخلی استفاده می کنند.
نحوه عملکرد گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک به جای استفاده از کلاچ و دنده دستی، تعویض دنده را به طور خودکار انجام می دهد. این کار با استفاده از مبدل گشتاور، چرخ دنده های سیاره ای و سیستم هیدرولیک انجام می شود. مبدل گشتاور به جای کلاچ، نیروی موتور را به گیربکس منتقل می کند. این کار با استفاده از دو پره که در محفظه ای پر از روغن قرار دارند انجام می شود.
پره اول به موتور و پره دوم به گیربکس متصل است. چرخش پره اول توسط موتور، روغن را به حرکت در می آورد و پره دوم را به چرخش در می آورد. این چرخش، نیروی موتور را به گیربکس منتقل می کند. چرخ دنده های سیاره ای مجموعه ای از دنده ها هستند که در داخل گیربکس قرار دارند. این دنده ها به گونه ای طراحی شده اند که می توانند با هم ترکیب شوند و طیف وسیعی از نسبت های دنده را ایجاد کنند.
سیستم هیدرولیک از شیرها و لوله ها برای کنترل جریان روغن در گیربکس استفاده می کند. این سیستم با توجه به سرعت خودرو، بار موتور و موقعیت پدال گاز، دنده مناسب را انتخاب می‌کند.
تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی
تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی
نحوه عملکرد گیربکس دنده ای
نحوه عملکرد گیربکس دنده ای به شرح زیر است:
راننده با فشردن پدال کلاچ و از طریق سیستم دیسک و صفحه کلاچ ارتباط بین موتور و گیربکس را قطع می‌کند.
با استفاده از دسته دنده، دنده مورد نظر را انتخاب می‌کند.
ماهک ها چرخ دنده های مربوطه را درگیر می‌کنند.
راننده با رها کردن پدال کلاچ، به تدریج ارتباط بین موتور و گیربکس را برقرار می‌کند.
گشتاور و سرعت موتور با توجه به دنده انتخاب شده، به چرخ ها منتقل می‌شود.
تعویض دنده باید به موقع و با هماهنگی مناسب بین پدال گاز و کلاچ انجام شود.
مزایای گیربکس اتوماتیک
در ادامه به مزایا و معایب گیربکس‌های اتوماتیک می‌پردازیم:
رانندگی آسان تر
عدم نیاز به تعویض دنده دستی، رانندگی را به خصوص در ترافیک و مسیرهای پر پیچ و خم، بسیار راحت تر و لذت بخش تر می‌کند.
همچنین راننده می‌تواند تمرکز بیشتری بر روی فرمان، جاده و سایر رانندگان داشته باشد.
کاهش خستگی راننده
عدم نیاز به تعویض دنده مداوم، خستگی عضلات پا و دست را به خصوص در سفرهای طولانی، به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
به علاوه رانندگی با گیربکس اتوماتیک می‌تواند برای افراد مسن یا کسانی که مشکلاتی در مچ دست یا شانه دارند، رانندگی را آسان‌تر کند.
مناسب برای رانندگی در ترافیک
رانندگی در ترافیک سنگین می‌تواند خسته‌کننده و طاقت‌فرسا باشد، به‌خصوص با گیربکس دستی. تعویض مداوم دنده، کلاچ‌گیری و ترمزگیری می‌تواند باعث خستگی و درد عضلانی شود. گیربکس اتوماتیک رانندگی در ترافیک را به طور قابل‌توجهی آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند.
معایب گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک دارای معایبی هم است که بایستی قبل خرید خودرو مورد بررسی قرار بگیرد.
هزینه تعمیر و نگهداری بیشتر
گیربکس‌های اتوماتیک پیچیده‌تر از گیربکس‌های دستی هستند و تعمیر و نگهداری آنها نیز به طبع گران‌تر است. قطعات یدکی گیربکس اتوماتیک نیز به طور کلی قیمت بالاتری دارند.
قیمت اولیه بیشتر
خودروهایی با گیربکس اتوماتیک به طور کلی قیمت اولیه بالاتری نسبت به خودروهای با گیربکس دستی دارند. دلیل این امر، پیچیدگی بیشتر و هزینه تولید بالاتر گیربکس اتوماتیک است.
شتاب اولیه کمتر
به طور کلی، خودروهایی با گیربکس اتوماتیک شتاب اولیه کمتری نسبت به خودروهای با گیربکس دستی دارند. دلیل این امر، اتلاف انرژی بیشتر در گیربکس اتوماتیک است.
مزایای گیربکس دنده ای
مصرف سوخت کمتر
به طور کلی، خودروهایی با گیربکس دنده ای مصرف سوخت کمتری نسبت به خودروهای با گیربکس اتوماتیک دارند. دلیل این امر، سادگی بیشتر گیربکس دنده ای و اتلاف انرژی کمتر در آن است.
هزینه تعمیر و نگهداری کمتر
گیربکس‌های دنده ای ساده‌تر از گیربکس‌های اتوماتیک هستند و تعمیر و نگهداری آنها نیز به طبع ارزان‌تر است. قطعات یدکی گیربکس دنده ای نیز به طور کلی قیمت پایین‌تری دارند.
قیمت اولیه کمتر
خودروهایی با گیربکس دنده ای به طور کلی قیمت اولیه پایین‌تری نسبت به خودروهای با گیربکس اتوماتیک دارند. دلیل این امر، سادگی بیشتر و هزینه تولید پایین‌تر گیربکس دنده ای است.
تسلط بیشتر راننده
در گیربکس دنده ای، راننده تسلط بیشتری بر سیستم انتقال قدرت خودرو دارد. به عنوان مثال، در مواقعی که نیاز به سبقت‌گیری سریع یا رانندگی در مسیرهای پرشیب و پرپیچ‌وخم است، گیربکس دنده ای به راننده اجازه می دهد تا دنده مناسب را انتخاب کند و به طور دقیق‌تر خودرو را کنترل کند.
شتاب اولیه بیشتر
به طور کلی، خودروهایی با گیربکس دنده ای شتاب اولیه بیشتری نسبت به خودروهای با گیربکس اتوماتیک دارند. دلیل این امر، اتلاف انرژی کمتر در گیربکس دنده ای است.
معایب گیربکس دنده ای
نیاز به مهارت بیشتر: رانندگی با گیربکس دنده ای به مهارت بیشتری نسبت به رانندگی با گیربکس اتوماتیک نیاز دارد. راننده باید نحوه صحیح تعویض دنده، کلاچ‌گیری و ترمزگیری را به طور کامل بلد باشد.
احتمال خاموش شدن خودرو: در رانندگی با گیربکس دنده ای، احتمال خاموش شدن خودرو به خصوص در سربالایی‌ها و هنگام ترافیک سنگین بیشتر است.
استهلاک بیشتر کلاچ: کلاچ در گیربکس دنده ای به مرور زمان استهلاک پیدا می‌کند و نیاز به تعویض دارد.
عدم امکان استفاده از کروز کنترل: استفاده از کروز کنترل در خودروهایی با گیربکس دنده ای دشوارتر است.
لرزش بیشتر: در برخی از خودروها، به خصوص در هنگام تعویض دنده، لرزش بیشتری در گیربکس دنده ای احساس می‌شود.
عوامل موثر در تفاوت گیربکس اتوماتیک و دستی در انتخاب خودرو
انتخاب نوع گیربکس مناسب برای هر شخص به عوامل مختلفی بستگی دارد که باید قبل از خرید خودرو در نظر گرفته شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:
شرایط اقتصادی فرد هنگام خرید خودرو
به طور کلی، خودروهایی با گیربکس اتوماتیک قیمت اولیه و هزینه تعمیر و نگهداری بیشتری نسبت به خودروهای با گیربکس دنده ای دارند.
نوع رانندگی
اگر رانندگی شما بیشتر در ترافیک سنگین است، گیربکس اتوماتیک انتخاب مناسب‌تری خواهد بود.
اگر رانندگی شما بیشتر در اتوبان و جاده‌های خلوت است، گیربکس دنده ای می‌تواند انتخاب مناسب‌تری باشد.
سلیقه شخصی
برخی از افراد رانندگی با گیربکس اتوماتیک را راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌دانند.
برخی دیگر رانندگی با گیربکس دنده ای را به دلیل تسلط بیشتر بر خودرو ترجیح می‌دهند.
نوع خودرو
برخی از خودروها فقط با گیربکس اتوماتیک عرضه می‌شوند و امکان انتخاب گیربکس دنده ای برای آنها وجود ندارد.
برخی دیگر از خودروها فقط با گیربکس دنده ای عرضه می‌شوند و امکان انتخاب گیربکس اتوماتیک برای آنها وجود ندارد.
انواع گیربکس های اتوماتیک
امروزه گیربکس‌های اتوماتیک در انواع مختلفی تولید می‌شوند که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. در ادامه به معرفی برخی از رایج‌ترین انواع گیربکس‌های اتوماتیک می‌پردازیم:
گیربکس اتوماتیک مبدل گشتاور (AT)
این نوع گیربکس که از قدیمی‌ترین نوع گیربکس‌های اتوماتیک محسوب می‌شود، از یک مبدل گشتاور برای انتقال قدرت از موتور به گیربکس استفاده می‌کند. گیربکس‌های اتوماتیک مبدل گشتاور به دلیل تعویض دنده نرم و رانندگی راحت، محبوبیت زیادی دارند. اما مصرف سوخت آنها به طور کلی بیشتر از سایر انواع گیربکس‌های اتوماتیک است
گیربکس اتوماتیک دو کلاچه (DCT)
این نوع گیربکس از دو کلاچ برای تعویض دنده‌های سریع و بدون وقفه استفاده می‌کند. گیربکس‌های اتوماتیک دو کلاچه راندمان و مصرف سوخت بالاتری نسبت به گیربکس‌های اتوماتیک مبدل گشتاور دارند. اما قیمت آنها نیز به طور کلی بیشتر است.
گیربکس اتوماتیک متغیر پیوسته (CVT)
این نوع گیربکس به جای استفاده از دنده‌های مجزا، از یک تسمه یا زنجیر فلزی برای انتقال قدرت از موتور به چرخ‌ها استفاده می‌کند. گیربکس‌های اتوماتیک متغیر پیوسته راندمان و مصرف سوخت بسیار بالایی دارند. اما رانندگی با آنها ممکن است برای برخی از افراد جذاب نباشد.
گیربکس اتوماتیک دستی (AMT)
این نوع گیربکس که به گیربکس اتوماتیک رباتیک نیز معروف است، از یک سیستم کلاچ و دنده اتوماتیک برای تعویض دنده‌ها استفاده می‌کند. گیربکس‌های اتوماتیک دستی راندمان و مصرف سوخت بالاتری نسبت به گیربکس‌های اتوماتیک مبدل گشتاور دارند. اما قیمت آنها نیز به طور کلی بیشتر است.
مزایا و معایب هر نوع گیربکس اتوماتیک جدید
فناوری های نوین در گیربکس های اتوماتیک
امروزه شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه گیربکس‌های اتوماتیک هستیم. این پیشرفت‌ها به منظور افزایش راندمان، کاهش مصرف سوخت، بهبود عملکرد و ارتقای تجربه رانندگی صورت می‌گیرند. در ادامه به برخی از فناوری‌های نوین در گیربکس‌های اتوماتیک اشاره می‌کنیم:
سیستم‌های هوش مصنوعی
استفاده از هوش مصنوعی در گیربکس‌های اتوماتیک به منظور تعویض دنده‌های هوشمندتر و بهینه‌تر، پیش‌بینی شرایط رانندگی و انتخاب دنده مناسب در هر لحظه صورت می‌گیرد.
سیستم‌های یادگیری ماشین
این سیستم‌ها با تجزیه و تحلیل رفتار راننده، به طور خودکار الگوی رانندگی او را یاد می‌گیرند و تعویض دنده‌ها را بهینه می‌کنند.
سیستم‌های کنترل الکترونیکی
این سیستم‌ها با استفاده از سنسورها و پردازنده‌های مختلف، عملکرد گیربکس را به طور دقیق کنترل و مدیریت می‌کنند.
سیستم‌های استارت-استاپ
این سیستم‌ها به منظور کاهش مصرف سوخت، در هنگام توقف کامل خودرو، موتور را به طور خودکار خاموش می‌کنند و پس از فشردن پدال گاز، دوباره آن را روشن می‌کنند.
انواع گیربکس های دنده ای
در اینجا خلاصه ای از انواع مختلف گیربکس های دستی ارائه شده است:
گیربکس دستی سنتی
این رایج ترین نوع گیربکس دستی است. از یک دسته دنده برای انتخاب دنده و یک پدال کلاچ برای جدا کردن موتور از گیربکس استفاده می کند.
گیربکس دستی ترتیبی
این نوع گیربکس دستی از یک شیفتر دنده برای تعویض دنده به صورت ترتیبی استفاده می کند. نیازی به پدال کلاچ ندارد.
گیربکس دستی دو کلاچه
این نوع گیربکس دستی از دو کلاچ برای تعویض دنده های سریع و بدون وقفه استفاده می کند. به طور کلی در خودروهای با کارایی بالا یافت می شود.
جمع بندی
انتخاب بین گیربکس اتوماتیک و دنده ای از دغدغه های همیشگی خریداران خودرو بوده است. هر دو نوع مزایا و معایب خاص خود را دارند که باید قبل از انتخاب نهایی در نظر گرفته شوند. گیربکس اتوماتیک رانندگی را راحت تر و بدون نیاز به تعویض دنده می کند، در حالی که گیربکس دنده ای مصرف سوخت کمتری دارد و قیمت آن نیز ارزان تر است.
گیربکس اتوماتیک برای رانندگی در ترافیک سنگین مناسب تر است، اما تسلط راننده بر خودرو را کاهش می دهد. در مقابل، گیربکس دنده ای به راننده تسلط بیشتری بر خودرو می دهد، اما رانندگی در ترافیک را دشوارتر می کند. انتخاب نهایی به سلیقه شخصی، نوع رانندگی، شرایط اقتصادی و نوع خودرو بستگی دارد.
اگر به دنبال رانندگی راحت و بدون دردسر هستید، گیربکس اتوماتیک می تواند انتخاب مناسب تری برای شما باشد. اما اگر به دنبال رانندگی اقتصادی و پرشتاب هستید و می خواهید تسلط بیشتری بر خودرو داشته باشید، گیربکس دنده ای انتخاب مناسب تری خواهد بود.
